Gaza ngày 15-6. Chỉ sau một đêm, tình hình đã hoàn toàn thay đổi. Lần đầu tiên trong lịch sử Palestine, phe Fatah mất quyền kiểm soát thành trì của chính mình, phải rút về cố thủ ở Bờ Tây. Cũng lần đầu tiên trên vùng lãnh thổ tự trị Palestine, hai tổ chức Ả Rập anh em đứng chung trong một chính phủ nay đã không công nhận lẫn nhau, thậm chí loại trừ nhau.
Hamas nắm quyền ở Gaza
Tình hình chuyển sang bước ngoặt lúc 21g ngày 14-6 khi Tổng thống Mahmoud Abbas (phe Fatah) quyết định giải tán chính phủ đoàn kết dân tộc do Hamas lãnh đạo và ban bố tình trạng khẩn cấp, tại một cuộc họp báo ở Ramallah thuộc Bờ Tây. Lý do, theo ông Abbas, là chính quyền của Thủ tướng Ismail Haniyeh (phe Hamas) đã không giải quyết được cuộc khủng hoảng hiện nay và để hai phe Hamas và Fatah lâm vào nội chiến.
Ngay sau tuyên bố này, tình hình của phe Fatah trở nên nguy ngập như một con thuyền sắp đắm: lần lượt từ các nơi báo về các vị trí then chốt của Fatah đã rơi vào tay Hamas. Đến lúc đó, Tổng thống Abbas mới đưa ra quyết định: kêu gọi quân cận vệ chiếm lại các vị trí này nhưng đã muộn. Đến 23g, phe Hamas dễ dàng chiếm lĩnh dinh Tổng thống Abbas ở dải Gaza và cắm cờ phe mình trên nóc dinh.
Thủ tướng Palestine bị phế truất Ismail Haniyeh sáng 15-6 phê phán quyết định của Tổng thống Abbas giải tán chính phủ là hấp tấp. Ông Haniyeh cương quyết giữ chức và cam kết tiếp tục duy trì chính phủ của mình, mặc cho ông Abbas bổ nhiệm cựu bộ trưởng tài chính Salam Fayyad làm thủ tướng mới. Phát biểu tại một cuộc họp báo ở dải Gaza, ông Haniyeh cho rằng Tổng thống Abbas cùng các cố vấn đã không tính đến “những hậu quả (của quyết định nói trên) cũng như những tác động của nó đối với tình hình thực tiễn”.
Ông Haniyeh khẳng định: “Chúng tôi sẽ tiếp tục quan hệ với các phái... và tiếp tục với một chính phủ đoàn kết dân tộc”. Trong ngày đầu tiên kiểm soát dải Gaza, phe Hamas đã thả 10 quan chức Fatah bị bắt trong lúc giao tranh nhằm ra hiệu sẵn sàng hòa giải với phe thất trận của Tổng thống Abbas. Ông cũng bác bỏ khả năng thành lập một nhà nước Palestine riêng rẽ ở dải Gaza, mà không bao gồm khu Bờ Tây, một lựa chọn từng được phía Israel nêu ra và báo chí thế giới đã gọi nhà nước chỉ do phe Hamas cực đoan kiểm soát là “Hamastan”.
Tình thế rối rắm
Cục diện mới đang đặt các nhà đàm phán Trung Đông trước một tình hình phức tạp. Họ chưa thể coi tổng thống thất thủ Abbas như “người của quá khứ”, nhưng một thực tế là Tổng thống Abbas giờ đã không còn kiểm soát dải Gaza và Palestine giờ đây không còn là một thể thống nhất.
Thế nhưng trong khối Hamas tình hình cũng không phải thuận lợi. Sau cơn hào hứng chiến thắng của Hamas, không loại trừ sẽ có cuộc tranh giành quyền lực tuyệt đối. Nếu trong cuộc đấu tranh đó, phần thắng nghiêng về thủ lĩnh Hamas lưu vong Khaled Mashal và những người cực đoan ủng hộ ông thì Trung Đông lại một lần nữa sẽ trở thành chứng nhân của sự căng thẳng leo thang.
Còn nếu phe ôn hòa (theo thang của Hamas) của thủ tướng bị phế truất Ismail Haniyeh chiến thắng, hi vọng đối thoại có thể mở ra. Thế nhưng tình hình có vẻ phát triển không theo chiều lạc quan, vì các nhà quan sát cho biết những cuộc chiến trên đường phố năm ngày qua là do những người ủng hộ thủ lĩnh Mashal, cánh quân sự của Hamas, thực hiện.
Trong khi đó Tổng thống Abbas không dễ dàng chấp nhận thực tế này. Có tin Muhammed Dahlan, người đứng đầu Cục An ninh và là cố vấn quân sự của ông Abbas, đã bí mật trở về dải Gaza để tổ chức lại lực lượng cho một cuộc phản công. Ban lãnh đạo Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO) cũng quyết định sẽ thành lập ở khu Bờ Tây (nơi đang thuộc quyền kiểm soát của Fatah) một ủy ban trung ương, trong đó có Tổng thống Abbas cùng đại diện của tất cả phe phái, và thành lập ủy ban an ninh tại tất cả các khu vực thuộc Bờ Tây.
