APEC 2025: Khoảng trống của Mỹ - cơ hội cho Trung Quốc

Khi chuyên cơ Air Force One của Tổng thống Mỹ Donald Trump cất cánh rời Busan (Hàn Quốc) hôm 30-10, còn đoàn xe Hồng Kỳ của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình lăn bánh đến Gyeongju - nơi diễn ra Hội nghị Cấp cao APEC 2025 - thế giới chứng kiến một hình ảnh biểu tượng cho sự dịch chuyển trong trật tự kinh tế toàn cầu. Một bên rút lui khỏi bàn cờ đa phương, bên kia bước lên với thông điệp về thương mại tự do và hội nhập.

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình gặp nhau tại Busan (Hàn Quốc). Ảnh: Reuters

Từ lâu, Hoa Kỳ luôn là “kiến trúc sư” của trật tự kinh tế khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Thế nhưng, việc Tổng thống Trump không dự Hội nghị APEC 2025 đánh dấu một bước lùi đáng kể trong cam kết của Washington với thể chế mà chính mình tạo ra.

Trong khi đó, Trung Quốc nhanh chóng tận dụng khoảng trống ngoại giao này để củng cố vai trò lãnh đạo khu vực. Chỉ một ngày sau cuộc gặp với ông Trump tại Busan, ông Tập xuất hiện nổi bật giữa các nhà lãnh đạo APEC với thông điệp rõ ràng: “Cập nhật các quy tắc kinh tế quốc tế để bảo vệ lợi ích chính đáng của các nước đang phát triển.

Không chỉ dừng lại ở lời nói, Trung Quốc hành động một cách bài bản. Ngay trước APEC, Thủ tướng Lý Cường đã tham dự Hội nghị Cấp cao ASEAN tại Kuala Lumpur, ký hiệp định thương mại tự do nâng cấp Trung Quốc - ASEAN. Trong khi đó, tại Busan, ông Tập khẳng định Trung Quốc sẽ tiếp tục mở cửa thị trường, cam kết duy trì thương mại tự do và phát triển cùng có lợi.

Động thái này được xem như sự đối trọng với chiến lược “nước Mỹ trước tiên” của ông Trump - người luôn đề cao đàm phán song phương, áp thuế quan và dựng lên các rào cản thương mại. Với nhiều quốc gia trong khu vực, Trung Quốc đang cố gắng lấp vào vai trò “người dẫn dắt” mà Mỹ từng nắm giữ - dù không ít nước vẫn dè dặt trước tầm ảnh hưởng và cách hành xử của Bắc Kinh.

Trước khi đến APEC, ông Tập và ông Trump đã có cuộc gặp song phương tại Busan ngày 30/10 - được xem là cuộc đối thoại quan trọng nhất giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới trong nhiều tháng qua. Phát biểu sau cuộc gặp, Tổng thống Trump cho biết ông đã đồng ý giảm 10% thuế quan đối với hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc, đưa tổng mức thuế trung bình xuống còn khoảng 47%.

Ngoài ra, Washington cũng giảm thuế nhập khẩu đối với các mặt hàng liên quan đến fentanyl xuống còn 10%. Đổi lại, Trung Quốc cam kết nối lại nhập khẩu đậu tương từ Mỹ, duy trì nguồn cung đất hiếm trong một năm (có thể gia hạn), đồng thời tăng cường trấn áp hoạt động buôn bán fentanyl trái phép. Thỏa thuận này được coi là sự cụ thể hóa kết quả đàm phán giữa hai bên tại Malaysia hôm 26/10, dù ông Trump không đề cập đến các vấn đề nhạy cảm như TikTok hay chip AI Blackwell của Nvidia.

Không khí hòa dịu này mang đến sự nhẹ nhõm cho các nước Đông Á và Đông Nam Á, những nền kinh tế phụ thuộc sâu vào chuỗi cung ứng công nghệ toàn cầu do Mỹ dẫn dắt nhưng lại gắn bó chặt với thị trường Trung Quốc. Tuy nhiên, những khác biệt cấu trúc vẫn còn đó: Mỹ muốn thu hẹp thặng dư thương mại của Trung Quốc, còn Bắc Kinh lại cần duy trì nó để bảo đảm tăng trưởng.

Chỉ ít giờ sau khi cuộc gặp kết thúc, ông Tập Cận Bình tiếp tục di chuyển đến Hàn Quốc để dự APEC - nơi ông trở thành lãnh đạo được chú ý nhất khi Mỹ vắng mặt. Trong bài phát biểu, ông khẳng định Trung Quốc sẵn sàng hợp tác để thúc đẩy thương mại tự do, cải cách hệ thống thương mại toàn cầu và bảo vệ lợi ích các nước đang phát triển.

Trong khi đó, Washington - dù vẫn cử đại diện cấp cao tham dự - khó tránh khỏi hình ảnh “vắng mặt đúng lúc” khi Tổng thống Trump quay về giữa chừng trong bối cảnh chính phủ Mỹ đóng cửa kéo dài hơn 30 ngày.

Tuy nhiên, các nhà phân tích cũng cảnh báo: dù Trung Quốc chủ động hơn, nhiều quốc gia trong khu vực vẫn lo ngại sự phụ thuộc quá lớn vào Bắc Kinh - từ việc sử dụng thương mại làm công cụ gây sức ép, đến nỗi sợ “ngập lụt hàng giá rẻ” gây mất cân bằng công nghiệp.

APEC 2025 không tạo ra những đột phá chính sách lớn, nhưng những hình ảnh và thông điệp tại Gyeongju đã nói lên nhiều điều: Khi Washington hướng nội, Bắc Kinh hướng ngoại; khi một cường quốc rút lui, cường quốc còn lại tiến lên. 

Cán cân quyền lực trong khu vực có thể chưa đổi, nhưng cuộc đua định hình trật tự kinh tế châu Á - Thái Bình Dương rõ ràng đang bước sang một giai đoạn mới - nơi vị thế không chỉ được đo bằng tiếng nói, mà bằng sự hiện diện và kiên định trên bàn đối thoại...