Nhớ mãi những ngày tháng tự hào

Là cửa ngõ trung du giáp vùng đồng bằng Bắc Bộ, Thái Nguyên có vị trí quân sự - chính trị trọng yếu. Trong cuộc Tổng khởi nghĩa toàn quốc tháng Tám năm 1945, theo lệnh của Ủy ban Khởi nghĩa, một đội quân Giải phóng do đồng chí Võ Nguyên Giáp chỉ huy xuất phát từ Tân Trào (Tuyên Quang), tiến về bao vây, đánh Nhật ở Thái Nguyên, mở đường về Hà Nội. Đã 80 năm trôi qua kể từ ngày ấy, người dân Thái Nguyên vẫn luôn nhắc nhớ về những thời khắc sục sôi khí thế và hình ảnh vị Đại tướng đáng kính - Đại tướng Võ Nguyên Giáp...

Thái Nguyên trước khởi nghĩa

Từ năm 1940, khi Phát xít Nhật tràn vào Đông Dương nhưng vẫn duy trì bộ máy cai trị của Pháp, Thái Nguyên trở thành nơi chúng đặt nhiều đồn bốt, chốt gác quanh các cơ sở hạ tầng và hành chính. Tuy nhiên, trong lòng mảnh đất này, mầm cách mạng đã bén rễ vững chắc. Năm 1941, Trung đội Cứu quốc quân II - tiền thân của Quân đội Nhân dân Việt Nam - được thành lập tại rừng Khuôn Mánh (xã Tràng Xá), đánh dấu bước ngoặt lớn trong tổ chức lực lượng vũ trang.

Cứu quốc quân luôn bám dân, đến với từng gia đình. Dù quân thù dồn dân vào trại tập trung nhằm triệt nơi nương tựa của Cứu quốc quân, nhưng nhân dân các dân tộc Võ Nhai, Định Hóa, Đại Từ vẫn chia sẻ từ ống gạo, hạt muối, que diêm và vận động con em tìm đến Cứu quốc quân, xin được cầm súng giết giặc.

Di tích lịch sử địa điểm thành lập Đội Cứu quốc quân II.

Trước những hoạt động táo bạo, dũng cảm của Cứu quốc quân, thực dân Pháp phản ứng điên cuồng. Tháng 2-1942, chúng tập trung lực lượng quyết tâm tiêu diệt căn cứ Bắc Sơn - Võ Nhai và Cứu quốc quân II, liên tiếp mở các cuộc hành quân càn quét sâu; lập thêm nhiều đồn bốt, bao vây cắt đứt mọi đường dây liên lạc giữa khu căn cứ với Trung ương. Hàng ngàn người bị dồn vào trại tập trung sống trong điều kiện thiếu thốn, bệnh tật tràn lan. Hàng trăm người chết vì đói, rét, vì bị đánh đập, khủng bố tinh thần. Nhưng chính sự tàn bạo của kẻ thù lại càng làm lòng dân hướng về cách mạng, càng làm các cán bộ, chiến sĩ thêm sôi sục quyết tâm.

Năm 1943, nhận thấy phong trào cách mạng ở Phú Bình, Phổ Yên phát triển mạnh, cơ sở Đảng và Mặt trận Việt Minh đứng vững, Trung ương Đảng quyết định xây dựng khu ATK2 tại vùng tiếp giáp của 3 huyện Hiệp Hòa (Bắc Giang), Phú Bình, Phổ Yên (Thái Nguyên) - nơi trú ẩn an toàn cho cán bộ. Nhiều lãnh đạo cấp cao như đồng chí Trường Chinh, Võ Nguyên Giáp, Phạm Văn Đồng… đã về đây xây dựng lực lượng. Các tổ chức cứu quốc, đội tự vệ, hội phụ nữ, nông dân được lập ra, du kích và tuyên truyền giải phóng quân hoạt động tích cực, được nhân dân hết lòng che chở.

Những thời khắc không quên

Ngày 13/8/1945, Hội nghị toàn quốc của Đảng họp tại Tân Trào nhận định: “Toàn dân tộc đang đợi giờ khởi nghĩa giành quyền độc lập”. Đêm 13-8, Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc ra Quân lệnh số 1: “Giờ tổng khởi nghĩa đã đến…”. Đồng chí Võ Nguyên Giáp - Chỉ huy trưởng Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân - được giao nhiệm vụ mở chiến dịch Thái Nguyên, tạo bàn đạp cho cách mạng toàn quốc.

14 giờ 30 phút ngày 16/8/1945, quân Giải phóng làm lễ xuất phát dưới gốc đa Tân Trào, hành quân đến Cù Vân (Đại Từ), rồi tập kết tại Chùa Đán - vùng ven thị xã Thái Nguyên. Chùa Đán khi đó thuộc làng Thịnh Đán, có địa thế cao, nhìn ra các trục giao thông huyết mạch, vừa đủ gần để áp sát, vừa đủ kín đáo để tổ chức lực lượng trong đêm. Nơi đây nhanh chóng trở thành đại bản doanh chiến dịch, cho phép chỉ huy các mũi tiến công và giữ được yếu tố bí mật.

14 giờ ngày 19-8, tại sân vận động Thị xã, cuộc mít tinh có tới 5.000 người tham gia đã biến thành biểu tình biểu dương lực lượng. Đồng bào vừa đi trên các con phố vừa hô vang khẩu hiệu: “Đả đảo bọn bù nhìn tay sai”, “Ủng hộ Việt Minh”… Các đoàn thể quần chúng khẩn trương chuẩn bị cơ sở hậu cần, sẵn sàng đón quân Giải phóng.

Nhà tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Đèo De, xã Phú Đình, tỉnh Thái Nguyên.

Tối 19-8, Bộ Chỉ huy quân Giải phóng họp với Tỉnh ủy lâm thời để thống nhất lực lượng và kế hoạch khởi nghĩa. Ban Tỉnh ủy lâm thời gồm các đồng chí: Nhị Quý, Trung Đình, Hoàng Thế Thiện, Đào An Thái, Nguyễn Thị Tân. Lúc đó, trong thị xã có khoảng 120 quân Nhật và hơn 400 lính bảo an.

24 giờ cùng ngày, bộ đội được lệnh xuất quân chiếm lĩnh các vị trí chiến đấu. Đồng chí Võ Nguyên Giáp chọn Đình Hàng Phố đặt Sở Chỉ huy - thể hiện rõ quan điểm "bám dân để giành thắng lợi". Đúng 7 giờ 30 phút sáng 20-8, các mũi tấn công đồng loạt nổ súng. Sau một hồi giằng co, quân Nhật hoảng loạn, đồng ý thương lượng và đầu hàng. Quân Giải phóng làm chủ hoàn toàn thị xã Thái Nguyên.

Chiều 20-8, tại sân vận động thị xã, một cuộc mít tinh lớn được tổ chức. Đồng chí Võ Nguyên Giáp thay mặt Bộ Chỉ huy đọc tuyên bố xóa bỏ chính quyền tay sai, thành lập chính quyền nhân dân cách mạng lâm thời tỉnh Thái Nguyên, chỉ định đồng chí Lê Trung Đình làm Chủ tịch.

Tối 22-8, Chủ tịch Hồ Chí Minh từ Tân Trào (Tuyên Quang) về Thái Nguyên, nghe báo cáo và chỉ đạo các công việc cho chính quyền cách mạng còn non trẻ. Ba ngày sau, ngày 25-8, Tổng khởi nghĩa toàn quốc hoàn toàn thắng lợi. Và chỉ một tuần sau đó, tại Quảng trường Ba Đình, ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Tình cảm sâu nặng của Đại tướng với Thái Nguyên

Không chỉ gắn bó trong Tổng khởi nghĩa, nhiều dấu mốc quan trọng trong cuộc đời binh nghiệp của đồng chí Võ Nguyên Giáp cũng gắn liền với Thái Nguyên. Đặc biệt, ngày 28/5/1948, tại ATK Định Hóa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chủ trì Lễ phong quân hàm Đại tướng cho đồng chí Võ Nguyên Giáp - vị Đại tướng đầu tiên và duy nhất lúc bấy giờ của Quân đội Nhân dân Việt Nam.

Sau ngày hòa bình lập lại, Đại tướng nhiều lần trở lại Thái Nguyên - nơi ông từng coi là “quê hương thứ hai”. Trong chuyến thăm năm 1998, ông trồng cây lưu niệm tại Chùa Đán và xúc động nhắn nhủ: “Dân làng Đán đã giữ bí mật rất tốt cho quân cách mạng, ngày nay cần phấn đấu gương mẫu để xây dựng quê hương”.

Quảng trường Võ Nguyên Giáp. Nguồn: Internet

Chính quyền và nhân dân Thái Nguyên luôn dành trọn tình cảm kính yêu đối với Đại tướng. Quảng trường 20-8, nơi ghi dấu chiến thắng oanh liệt năm 1945, đã được đổi tên thành Quảng trường Võ Nguyên Giáp như một cách tri ân người Anh Cả của Quân đội Nhân dân Việt Nam.

Tám mươi năm sau mùa thu Cách mạng ấy, Thái Nguyên - vùng đất cách mạng - đang đổi thay từng ngày. Từ một địa phương nghèo nàn, bị tàn phá bởi chiến tranh, Thái Nguyên đã vươn lên trở thành một trung tâm công nghiệp, giáo dục, y tế, kinh tế trọng điểm của vùng trung du miền núi phía Bắc. Song người dân nơi đây vẫn không quên ký ức hào hùng, vẫn tự hào với truyền thống cách mạng kiên cường và tiếp tục viết tiếp những trang sử mới, năng động hơn, hội nhập hơn, phát triển bền vững hơn.