Tác giả bức ảnh quý về Thái Nguyên

Buổi chiều mùa hè năm 1986, tôi đang lang thang bắt chuồn chuồn ở sân khu tập thể của Ty Văn hóa Bắc Thái (nay là Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thái Nguyên) thì gặp một chú có dáng vẻ cao gầy, trên tay cầm một chiếc máy ảnh. Sau một hồi trò chuyện, chú bảo tôi đứng trước nhà để xe ô tô của cơ quan để chú chụp mấy kiểu ảnh.

Lúc ấy, tôi mới bảy tuổi, theo bố mẹ ở Đại Từ chuyển về khu tập thể này sinh sống nên mọi thứ đều xa lạ và chưa quen biết ai. Bẵng đi mấy hôm, một buổi tối sau khi ăn cơm xong, bố rủ đi chơi các nhà trong khu tập thể và thật bất ngờ, người bạn mà bố đến thăm chính là chú cao gầy kia. Ngay lập tức, chú mang ra một chiếc hộp màu đen, to cỡ chiếc ti vi 14 inch. Điện căn phòng được tắt, sau đó những hình ảnh tựa một bộ phim hoạt hình được “phát” ra từ chiếc hộp màu đen kia hắt lên bức tường của gian nhà. Tôi rất khoái chí, đòi xem đi lại, mặc dù bộ phim không có lời thoại và hình ảnh cũng chỉ ở dạng chuyển động đơn lẻ.

Đường tròn Thái Nguyên. Ảnh: Triệu Doanh

Một thời gian ngắn sau, bố tôi chuyển công tác và gia đình thêm lần nữa chuyển đến nơi ở mới nhưng ký ức về bộ phim của chú cao gầy vẫn theo tôi rất nhiều năm. Mãi sau này, khi tưởng chừng đã quên mất bộ phim kia thì duyên nợ lại cho tôi gặp lại chú cao gầy ấy. Chuyện là sau khi tốt nghiệp đại học, tôi về làm việc tại Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Thái Nguyên, thật bất ngờ, khi ấy chú cao gầy của ngày nào giờ đang là Chủ tịch Hội. Ký ức về bộ phim lại ùa về và sau đó còn rất nhiều câu chuyện được chia sẻ trong quá trình làm việc với Chủ tịch Hội - Triệu Doanh.

Cũng lại là một buổi chiều, chú Triệu Doanh sang phòng tôi với một chiếc hộp được gói kỹ cẩn thận, lần hồi cậy mở, bên trong là mấy cuốn phim nhựa máy ảnh và một số tấm ảnh cũ. Chú Doanh bảo tôi scan trên máy tính, phục chế và lưu lại dưới dạng số hóa. Trong số những tấm ảnh kỷ niệm của gia đình chú, tôi thấy một bức chụp về khu vực đảo tròn trung tâm thành phố Thái Nguyên của những ngày xa xưa, góc máy từ phía Ngân hàng Nhà nước Việt Nam hướng lên phía cầu Gia Bảy. Nhận thấy đây là một bức ảnh tư liệu vô cùng quý giá, ngày 4 tháng 4 năm 2013, tôi đăng bức ảnh này lên Facebook cá nhân với dòng chú thích: “Thành phố Thái Nguyên năm? Photo: Doanh Triệu”.

Sau khi đăng tải, bức ảnh nhận về rất nhiều bình luận và hàng trăm lượt chia sẻ. Trong đó, có rất nhiều tài khoản Facebook đã không tin hoặc hồ nghi về quang cảnh, địa điểm lại là khu trung tâm thành phố Thái Nguyên hôm nay. Quả thật, với sự hoang sơ, các phương tiện giao thông chủ yếu là xe đạp nên có nhiều bạn trẻ không thể nhận ra đây là khu vực đảo tròn trung tâm thành phố Thái Nguyên cũng là điều dễ hiểu.

Tác giả Triệu Doanh với chiếc máy ảnh Pentax (ngoài cùng bên phải) trong chuyến công tác cùng các văn nghệ sĩ tỉnh Thái Nguyên năm 1991.

Bức ảnh mang lại nhiều cảm xúc, khơi gợi lại một thời đã qua với những ai đã từng lớn lên, được chứng kiến bao sự đổi thay của thành phố Thái Nguyên. Đa số những bình luận của người lớn tuổi về bức ảnh thường hay nhắc tới kỷ niệm xa xưa về một thời gian khó.

(Tài khoản Facebook của Pham Quy: Những năm sáu, bảy mươi rồi!; Tài khoản Giang Trương Dương: Những năm gian khó!; Tài khoản Nguyen Đao chia sẻ thêm: Bức ảnh này, Triệu Doanh chụp thập kỷ 70, không rõ năm. Ông ấy còn có một bức ảnh: Chiều Sơn Cẩm chụp tại dốc Võng - Sơn Cẩm, cũng vào khoảng năm đó, rất đẹp; Tài khoản Đo Thanh: Bức ảnh này chụp vào những năm trước 1970, khi ấy chưa có đường Hoàng Văn Thụ mà chỉ có ba hướng chính là đường Quốc lộ số 3 lên (đường Cách Mạng Tháng Tám bây giờ), đường lên cầu Gia Bẩy và đường xuống chợ trung tâm qua Hội trường Khu và Khu Giao Tế… Tài khoản Chuoi Xanh đã chia sẻ: “nếu mở rộng bức ảnh thì bên phải sẽ là Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam, và kia vẫn là cái cột đèn ở cổng Bảo tàng”. Tài khoản Lynk's: Nhìn như đường tròn bây giờ ý nhỉ? Tài khoản Lương Anh Chung: Không thể nhận ra luôn, cứ như đường đê chăn bò ở quê ý nhỉ, bây giờ nhìn khác quá…).

Quả thật, khi xem bức ảnh, khó ai có thể nhận ra ngay đây là khu vực đảo tròn trung tâm thành phố bởi sự hoang sơ, phần lớn các phương tiện giao thông đều là xe đạp, hai bên đường gần như không có nhà cửa mà thay vào là những hàng cây xanh hun hút thẫm màu. Qua so sánh, những phần hiện hữu cho đến bây giờ dễ nhận biết nhất chính là bùng binh hình tam giác và một phần vòng xuyến hình tròn nằm ngay đầu đoạn đường từ cầu Gia Bảy đi xuống.

Nhìn vào bóng đổ của xe cộ, cây cối, có thể ước đoán thời điểm khi tác giả chụp bức ảnh này vào khoảng từ 15 đến 17 giờ chiều, mật độ người tham gia giao thông khá tấp nập. Với thứ ánh sáng xiên, khoảnh khắc mà tác giả lựa chọn đã tạo nên nhiều bóng đổ, mang lại sự tương phản cao, vùng đậm nhạt rõ ràng, các yếu tố này đã bổ trợ chiều sâu cho bức ảnh và làm nổi bật chủ thể. Phía tiền cảnh xuất hiện các đốm sáng hình tròn, là hiệu ứng ánh sáng, mang lại sự mềm mại, huyền ảo, lung linh. Dựa vào những yếu tố trên, cho thấy tác giả đã nghiên cứu địa hình, địa điểm, không gian, khoảnh khắc... tất cả đều được chuẩn bị rất kỹ lưỡng cho cú bấm máy. Với chừng ấy dữ liệu, có thể hiểu được tác giả đang hướng tới một tác phẩm nghệ thuật chứ không phải một tấm ảnh báo chí thông thường.

Quay trở lại câu chuyện tấm ảnh đăng trên Facebook cá nhân, chi tiết được tranh luận sôi nổi là quãng thời gian chụp bức ảnh. Có ý kiến cho rằng bức ảnh được chụp vào những năm 1980 - 1986 thế kỷ trước, nhưng cũng một số ý kiến lại cho rằng bức ảnh được chụp từ trước những năm 1970.

Để xác định chính xác thời điểm bức ảnh được chụp, có thể nói là rất khó! Hơn nữa, tác giả Triệu Doanh đã về cõi vĩnh hằng vào năm 2023 vì bạo bệnh. Xin hãy cứ để thời gian sáng tác là một ẩn số nhưng có một điều bất biến về bức ảnh đường tròn Thái Nguyên xưa của tác giả Triệu Doanh đã chạm vào cảm xúc người xem, khơi gợi quá khứ một cách chân thực nhất thông qua ngôn ngữ nhiếp ảnh.

Đường tròn Thái Nguyên hôm nay. Ảnh: Trần Văn Minh

Ngày hôm nay, cùng với sự phát triển của thành phố đang vươn tầm đô thị văn minh, hiện đại, kết cấu hạ tầng được đầu tư ngày càng đồng bộ, các tuyến phố khang trang với nhiều tòa nhà cao ngút trời thì những bức ảnh về Thái Nguyên xưa là vô cùng quý giá. Tác phẩm “đường tròn Thái Nguyên” của tác giả Triệu Doanh tựa một bản nhạc có giai điệu chậm rãi, mang âm hưởng du dương sẽ nhắc nhớ chúng ta về một thời gian khó đã qua.

Nhà nghiên cứu Văn hóa dân gian Triệu Văn Doanh (1957 - 2023)