Đền thờ Đội Cấn - hành trình tiếp nối mạch nguồn lịch sử dòng họ Trịnh

Dấu ấn của một ngày đặc biệt

Một buổi sáng trong lành, thời tiết thuận lợi tạo điều kiện thuận tiện cho công tác nghiên cứu thực địa. Trong khuôn khổ hành trình điền dã phục vụ biên soạn Kỷ yếu "Họ Trịnh trong tiến trình lịch sử Việt Nam", đoàn chúng tôi tiếp tục khảo sát, thu thập tư liệu gốc nhằm làm rõ và bổ sung những lát cắt lịch sử gắn liền với quá trình hình thành, phát triển của dòng họ trong bối cảnh lịch sử Việt Nam. Điểm đến lần này là Đền thờ Đội Cấn – người lãnh đạo cuộc Khởi nghĩa Thái Nguyên, một trong những phong trào đấu tranh tiêu biểu đầu thế kỷ XX. Việc tìm hiểu về cuộc đời và sự nghiệp của cụ không chỉ góp phần làm phong phú thêm nội dung Kỷ yếu, mà còn thể hiện sự tri ân đối với những đóng góp to lớn của các bậc tiền nhân trong công cuộc giữ nước và dựng nước.

Đền thờ nằm trên đồi lịch sử Đội Cấn tại trung tâm thành phố Thái Nguyên, thuộc phố Phù Liễn, phường Hoàng Văn Thụ, thành phố Thái Nguyên (nay là phường Phan Đình Phùng, tỉnh Thái Nguyên), do nhân dân dựng lên trước Cách mạng Tháng Tám thờ Đội Cấn và các nghĩa quân  trong cuộc Khởi nghĩa Thái Nguyên. Ngôi đền như một cột mốc lịch sử sừng sững, để hậu thế muôn đời ghi nhớ tinh thần quật khởi và khí phách của một người con ưu tú dòng họ Trịnh, cũng là niềm tự hào bất diệt của dân tộc.

Đền thờ Đội Cấn tại phường Phan Đình Phùng, tỉnh Thái Nguyên.

Từ xa, ngôi đền khang trang, uy linh hiện ra trên ngọn đồi cao, ngay cạnh Đài tưởng niệm các Anh hùng Liệt sĩ tỉnh Thái Nguyên. Không gian vừa linh thiêng vừa gần gũi, nhắc nhớ quá khứ oanh liệt, vừa khẳng định sự trường tồn của những giá trị lịch sử.

Những nụ cười ấm áp, thân tình của bà con họ Trịnh tại địa phương như lời chào đón nồng hậu, khiến bước chân đoàn chúng tôi thêm phần vững chãi. Những cột gỗ sơn son thiếp vàng, những câu đối, hoành phi rực rỡ như tỏa sáng thêm ý nghĩa tôn vinh một bậc anh hùng. Mùi trầm hương lan tỏa, quyện cùng gió núi đại ngàn, khiến lòng người lắng lại trong niềm thành kính. Tất cả gợi lên cảm giác như đang được trò chuyện với tiền nhân, được sống lại cùng dòng chảy lịch sử bi hùng của dân tộc.

Đội Cấn - người con ưu tú của dòng họ Trịnh, vị anh hùng bất khuất của dân tộc

Trong không gian thiêng liêng ấy, đoàn nghiên cứu đã cùng nhau ôn lại cuộc đời và sự nghiệp cụ Đội Cấn - một tấm gương sáng ngời của tinh thần yêu nước đầu thế kỷ XX. Đội Cấn, tức Trịnh Văn Cấn, tên khai sinh là Trịnh Văn Đạt, sinh năm 1881, mất năm 1918; quê ở làng Yên Nhiên, tục gọi làng Nhàn, tổng Thượng Nhung, phủ Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Yên (nay là tỉnh Phú Thọ).

Ngay từ thời niên thiếu Trịnh Văn Cấn đã sớm thấm nhuần truyền thống yêu nước, tinh thần nghĩa khí nên năm 1910, chàng trai trẻ đã đăng lính khố xanh thay cho anh trai với cái tên là Trịnh Văn Cấn, sau thăng dần lên chức đội lính khố xanh trong cơ binh Pháp đóng tại Thái Nguyên, vì thế ông được gọi là Đội Cấn.

Đội Cấn - thủ lĩnh Cuộc khởi nghĩa Thái Nguyên.

Tuy đi lính cho Pháp, nhưng Đội Cấn lại là người chịu ảnh hưởng và khâm phục tinh thần yêu nước chống Pháp của nghĩa quân Đề Thám. Thời gian ông đóng tại Thái Nguyên, ông kết bạn với các đồng ngũ người Việt tại đây như Đội Trường, Đội Giá, Cai Xuyên, Cai Mãnh, Ba Chén,... thường bàn bạc việc khởi nghĩa, nổi dậy chống chính quyền của Pháp ở Thái Nguyên.

Cuộc Khởi nghĩa Thái Nguyên do Đội Cấn lãnh đạo đã làm chấn động dư luận trong và ngoài nước. Dù chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn, nhưng đã thể hiện khí phách kiên cường chống giặc ngoại xâm. Cụ Đội Cấn cùng nghĩa quân đã kiên gan chiến đấu, ghi dấu son trong lịch sử đấu tranh chống thực dân Pháp. Câu chuyện thương tâm kể lại rằng: khi thực dân Pháp bắt vợ con và toàn bộ người thân của cụ để gây sức ép, bắt cụ phải đầu hàng, nhưng cụ đã cứng rắn, bất khuất, chấp nhận hy sinh cái riêng vì đại nghiệp chung của dân tộc. Sự hy sinh cao cả của cụ không chỉ là niềm tự hào của một dòng họ, một địa phương, mà đã trở thành niềm tự hào chung của cả dân tộc.

Chúng tôi nghiêng mình kính dâng nén hương thơm trước anh linh cụ, lòng nghẹn ngào, bồi hồi xúc động. Trong khoảnh khắc ấy, mỗi người đều thấy rõ trách nhiệm của mình: tiếp tục gìn giữ, khai thác, nghiên cứu và lan tỏa những giá trị lịch sử mà các bậc tiền nhân đã để lại, để có sự ghi nhận xứng đáng với công lao ấy.

Tại buổi làm việc, nhà văn Phùng Văn Khai - Trưởng ban Biên soạn kỷ yếu “Họ Trịnh trong tiến trình lịch sử Việt Nam” xúc động: Tiếp nối truyền thống và công lao đóng góp to lớn của các bậc tiền nhân họ Trịnh, chúng ta hôm nay có dịp hội tụ, cùng nhau ôn lại và khẳng định những giá trị bền vững mà các cụ đã để lại. Tôi cho rằng việc biên soạn, bổ sung Kỷ yếu là một nhiệm vụ thiêng liêng, nhằm làm sáng rõ thêm những danh thần, danh tướng, những nhân vật kiệt xuất của dòng họ, của dân tộc. Chính nhờ có những con người như cụ Đội Cấn mà hôm nay chúng ta mới có cơ hội được tưởng nhớ và tri ân trong không khí trang trọng này.

Đứng trước ngôi đền khang trang, uy linh, tôi thực sự xúc động và biết ơn các thế hệ con cháu đã chăm sóc, giữ gìn. Đồng thời, tôi mong muốn các nhà nghiên cứu quan tâm sâu hơn tới những nhân vật nổi bật ở thời đại Hồ Chí Minh như cụ Trịnh Đình Cửu, Trịnh Văn Bô, Trịnh Đình Thảo, Trịnh Tố Tâm… để các giá trị lịch sử ấy được tôn vinh và lan tỏa cho muôn đời sau.

Ông Trịnh Thế Dụng- Chủ tịch Hội đồng và các thành viên Hội đồng họ Trịnh tỉnh Thái Nguyên bày tỏ niềm xúc động với đoàn nghiên cứu đã dày công sưu tầm, biên soạn những tư liệu quý về dòng họ Trịnh. Sự quan tâm, của đoàn nghiên cứu là nguồn động viên to lớn, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị lịch sử - văn hóa của họ Trịnh, đồng thời làm rõ hơn công lao, đóng góp của tổ tiên trong suốt chiều dài lịch sử, tin rằng công trình nghiên cứu này sẽ trở thành niềm tự hào, động lực để các thế hệ con cháu tiếp tục gìn giữ, phát huy truyền thống, xây dựng quê hương, đất nước ngày càng giàu đẹp.

Ông Trịnh Bá Uy, Thường trực họ Trịnh Việt Nam gửi lời cám ơn sâu sắc tới nhà văn Phùng Văn Khai cùng đoàn nghiên cứu - những người đã dành nhiều tâm huyết, trực tiếp đến nhiều địa phương, thực hiện các chuyến điền dã, sưu tầm tư liệu quý báu để biên soạn nên những bộ sách có giá trị. Đây không chỉ là công trình khoa học, mà còn là nghĩa cử tri ân đối với tiền nhân, những bậc danh nhân họ Trịnh đã có nhiều cống hiến to lớn cho đất nước.

Họ Trịnh - dòng chảy lịch sử trải dài qua các thời kỳ

Dòng họ Trịnh không chỉ đóng góp một cá nhân cụ Đội Cấn anh hùng, đó là một dòng họ có truyền thống yêu nước lâu dài, trải rộng trong lịch sử dân tộc. Từ thời trung đại, với những vị quan họ Trịnh tận trung báo quốc, cho đến thời cận đại và hiện đại, với những vị đỗ khoa bảng, những chí sĩ yêu nước, những nhà cách mạng, trí thức, văn nghệ sĩ, dòng họ Trịnh luôn hiện diện trong tiến trình dựng nước và giữ nước.

Có thể kể đến thời Lê - Trịnh, dòng họ Trịnh đã gánh vác trọng trách bảo vệ, tổ chức đất nước, để lại nhiều dấu ấn trong chính trị, quân sự và văn hóa. Sang thời cận đại, nhiều nhân vật họ Trịnh đã góp phần vào phong trào yêu nước chống Pháp, chống Nhật. Thế kỷ XX và XXI, họ Trịnh tiếp tục có những người con ưu tú trong các lĩnh vực khoa học, văn hóa, giáo dục, chính trị, quốc phòng, đóng góp vào sự phát triển bền vững của đất nước… Sự hiện diện của Đền thờ Đội Cấn tại Thái Nguyên không chỉ nhắc nhớ một cá nhân anh hùng, mà còn biểu tượng cho cả truyền thống bất khuất, kiên trung của dòng họ Trịnh nói riêng và dân tộc Việt Nam nói chung.

Chuyến điền dã đến Đền thờ Đội Cấn đã trở thành dấu ấn khó phai trong hành trình. Chúng tôi mang về không chỉ những tư liệu quý báu, mà còn mang theo ngọn lửa nhiệt huyết, niềm tin và trách nhiệm, cũng như tình cảm của con cháu gia tộc họ Trịnh, để tiếp tục hành trình tri ân, kết nối và làm sáng rõ lịch sử dòng họ.

Chuyến điền dã lần này không chỉ là dịp tri ân cụ Đội Cấn, đây còn là bước quan trọng trong quá trình thu thập tư liệu phục vụ biên soạn Kỷ yếu "Họ Trịnh trong tiến trình lịch sử Việt Nam". Ngoài ra, tại Đền thờ, chúng tôi đã được bà con, các nhà quản lý di tích, cùng những người cao tuổi địa phương nhiệt tình chia sẻ những câu chuyện, những tư liệu quý báu liên quan đến thân thế, sự nghiệp và di sản tinh thần của cụ. Từ đó, Đoàn cũng ghi chép lại nhiều câu chuyện dân gian, ký ức truyền miệng về Khởi nghĩa Thái Nguyên, về sự gắn bó của nhân dân Thái Nguyên với người anh hùng Đội Cấn. Những lời kể dung dị nhưng chứa chan xúc động ấy chính là chất liệu sống động, giúp lịch sử được tái hiện chân thực và giàu sức truyền cảm hơn.

Như vệt nắng trải dài trên triền đồi cây xanh, những đóng góp của họ Trịnh trong lịch sử dân tộc cũng trải dài qua nhiều thế kỷ, để lại những dấu ấn sâu đậm. Đó là một minh chứng sống động cho mạch nguồn của niềm tự hào, của tinh thần bất khuất và của khát vọng trường tồn.