Những hạt ngọc giấu mình trong tác phẩm

LTS: Ngày 25 tháng 11 năm 2025, Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Thái Nguyên tổ chức Hội thảo khoa học “Hồ Thủy Giang và hành trình kiến tạo văn chương” nhằm nhận diện hành trình sáng tạo, những đóng góp và vị trí của nhà văn Hồ Thủy Giang trong dòng chảy văn chương Thái Nguyên trên cơ sở nhiên cứu các giá trị nội dung, nghệ thuật, phong cách và tầm ảnh hưởng của nhà văn qua các thời kỳ sáng tác. Ấn phẩm Văn nghệ Thái Nguyên xin trân trọng giới thiệu một bài viết khái quát về cuộc đời và sự nghiệp của ông...

Ban tổ chức và đại biểu tặng hoa chúc mừng nhà văn Hồ Thủy Giang.

Nhà văn Hồ Thủy Giang là một trong những cây bút xuất sắc của tỉnh Thái Nguyên với nhiều tác phẩm tiêu biểu đóng góp xây dựng nền văn học Việt Nam đương đại.

Gần sáu mươi năm cầm bút, nhà văn Hồ Thủy Giang đã nỗ lực không ngừng với 40 đầu sách được xuất bản ở các thể loại truyện ngắn, tiểu thuyết, phê bình văn học, thơ, kịch bản điện ảnh và 30 giải thưởng văn học của trung ương, địa phương.

Một số tác phẩm của nhà văn Hồ Thủy Giang.

Nhà văn Hồ Thủy Giang sinh ngày 20/6/1947 tại Kiến An, thành phố Hải Phòng. Năm 1961, ông theo gia đình lên Thái Nguyên sinh sống. Trước khi chuyển sang nghề viết chuyên nghiệp, ông là giáo viên dạy văn ở Trường THCS Đại Từ (giai đoạn 1969-1980). Hiện ông là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam, hội viên Hội Văn học các dân tộc thiểu số Việt Nam, hội viên Hội Điện ảnh Việt Nam, hội viên Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Thái Nguyên.

Từ nhỏ ông đã ham đọc và sáng tác, năm 19 tuổi ông có tác phẩm đăng báo với bài thơ đầu tiên. Năm 20 tuổi in truyện ngắn đầu tay trên Tạp chí Văn nghệ Việt Bắc, 24 tuổi đoạt Giải thưởng truyện ngắn Báo Văn nghệ - Hội nhà văn. Trong thời gian vừa dạy học, vừa sáng tác, ông còn khiến nhiều người nể phục khi tự học hết chương trình đại học.

Năm 1980 đánh dấu bước ngoặt trong cuộc đời khi ông nhận quyết định chuyển về công tác ở Sở Văn hóa - Thông tin tỉnh, tại Ban Vận động thành lập Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Thái Nguyên. Từ đó, ông có nhiều thời gian và chuyên tâm hơn trong sáng tác và đã có nhiều tác phẩm được chọn vào sách giáo khoa tiểu học, THCS bộ môn Tiếng Việt. Một số tác phẩm được đưa vào giảng dạy môn Giáo dục văn học - lịch sử địa phương ở các nhà trường trong tỉnh. Có 4 tác giả lựa chọn tác phẩm của ông làm đề tài luận văn thạc sĩ.

Nhà văn Hồ Thủy Giang sáng tác nhiều thể loại, nhưng thành tựu nổi bật là truyện ngắn và tiểu thuyết. Ông được biết đến trên văn đàn với biệt danh “cây truyện ngắn” (PGS - TS Vũ Nho). Trên nửa gia tài văn chương của ông là các tập truyện ngắn. Cảm thức chủ đạo qua các truyện ngắn là sự chiêm nghiệm, quan niệm về cuộc sống, những triết lý nhân văn trước mọi vấn đề. Mỗi truyện ngắn là một lát cắt tinh tế mang hơi thở của đời sống xã hội, hướng con người tới cái đẹp, cái chân, thiện, mỹ, thức tỉnh lương tri và phẩm giá con người trong các mối quan hệ gia đình cha con, mẹ con, bạn bè, đồng nghiệp, thầy trò, những câu chuyện về tình yêu đôi lứa, hạnh phúc gia đình, xây dựng nông thôn mới, chống tham nhũng, tiêu cực…

Không chỉ phản ánh và tái hiện đời sống xã hội, truyện ngắn của ông còn gửi đến độc giả những thông điệp nhân văn, những nỗi niềm cảm thông và sự chia sẻ sâu sắc với những thân phận trong các hoàn cảnh khác nhau của cuộc đời.

Các truyện ngắn của nhà văn Hồ Thủy Giang có bố cục chặt chẽ, chi tiết hấp dẫn, gợi mở, thắt nút, cởi nút câu chuyện hợp lý, giải quyết câu chuyện bất ngờ; bút pháp, giọng điệu đa dạng, ngôn ngữ giản dị, làm cho truyện ngắn thực sự hấp dẫn, lôi cuốn. Độc giả có thể cảm nhận điều đó qua các tập truyện ngắn: "Cô bánh xích” - 1985, “Có một cô gái trong đời” - 1987, “Con tầu đến muộn” - 1990, Ảo ảnh - 1997, "Người đẹp thường nhiều bí ẩn"- năm 2011, "45 truyện cực ngắn"- năm 2022…

Nhà văn Hồ Thủy Giang đã xuất bản 7 tiểu thuyết, trong đó có 4 tác phẩm đoạt giải thưởng của Trung ương như: “Mắt rừng”, “Những người mở đường”, “Thái Nguyên - 1917”, “Phố núi”.

Đặc biệt, ông là tác giả Thái Nguyên tiên phong khai thác mảng đề tài lịch sử với 4 tiểu thuyết về mảnh đất và con người Thái Nguyên: Tể tướng Lưu Nhân Chú, Thái Nguyên -1917, Những người mở đường, Những bông hoa núi. Tác phẩm và nhân vật của ông dựa trên những cứ liệu lịch sử đã được kiểm chứng, nhưng ông không sao chép, kể lại lịch sử, mô phỏng lịch sử. Trong đó cuốn tiểu thuyết "Thái Nguyên -1917" và "Tể tướng Lưu Nhân Chú" đã được Anh hùng lao động, chủ tịch HĐQT Tập đoàn An Khánh Nguyễn Văn Thắng tài trợ, in hàng nghìn cuốn tặng cho tất cả thư viện của trường học trên địa bàn tỉnh. Góp một phần trong công việc học văn và sử trong nhà trường.

Trong các tiểu thuyết lịch sử, hình tượng nhân vật được nhà văn tái hiện chân thực, đa chiều, lối biểu đạt bằng ngôn ngữ văn học sinh động với đầy đủ mọi trạng thái từ hình ảnh đến yếu tố tâm lý, cả mặt tiêu cực lẫn tích cực, cả chủ quan lẫn hiện thực khách quan trong một tâm thức và điểm nhìn mới. Việc tái hiện lịch sử với vẻ đẹp mới đầy tự hào và kiêu hãnh của đất nước, trong đó có mảnh đất và con người Thái Nguyên thông qua các tiểu thuyết của ông cũng là một trong những nguồn cảm hứng sáng tạo. Mỗi tác phẩm thực sự là là một công trình nghệ thuật được xây dựng bởi ngôn từ, hình tượng nghệ thuật và cảm xúc của tác giả. Hình tượng nhân vật, chiến công trong lịch sử được nhà văn thể hiện trước hết bởi tình yêu, sự ngưỡng mộ, tự hào về lịch sử. Các tác phẩm hướng đến việc giáo dục thẩm mỹ, nhận thức về tinh thần yêu nước, lòng tự hào về truyền thống quê hương.Các phong tục tập quán, tín ngưỡng, các làn điệu dân ca, dân vũ từ ngàn xưa hình thành bản sắc văn hóa của từng dân tộc được ông quan tâm khai thác làm cho tác phẩm thực sự ấn tượng.

Nhà văn Hồ Thủy Giang đã tôn trọng những hiện thực khách quan mà các nhân vật lịch sử đã tạo nên, đưa vào tác phẩm những cảm quan chủ thể của tác giả, dựa vào bối cảnh lịch sử để sáng tạo, hư cấu những chi tiết nhằm làm rõ hơn hình tượng nhân vật và ý tưởng tác phẩm…

Các nhân vật lịch sử được nhà văn Hồ Thủy Giang dụng công xây dựng với kết cấu hài hòa giữa yếu tố huyền sử và hiện thực, thành công và thất bại, thanh liêm và danh lợi, hận thù và bao dung, quân tử và tiểu nhân, sống và chết...  có sức lay động mạnh mẽ tâm hồn và thuyết phục được đông đảo công chúng, làm nên thành công của tác phẩm cả về giá trị tư tưởng và nghệ thuật.

Điển hình trong các tiểu thuyết lịch sử của nhà văn Hồ Thủy Giang là cuốn sách viết về người anh hùng áo chàm với tư tưởng trung nghĩa nhân văn của dân tộc: “Tể tướng Lưu Nhân Chú”. Ông là vị tướng tài năng, có công lớn cùng Nguyễn Trãi phò giúp Lê Lợi dẫn dắt nghĩa quân Lam Sơn giành thắng lợi trong cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Minh vào thế kỉ XV. Nhân vật được tái hiện với những phẩm chất đặc biệt, đa chiều với đầy đủ mọi trạng thái từ hình ảnh đến yếu tố tâm lý, cả mặt tiêu cực lẫn tích cực, cả chủ quan lẫn hiện thực khách quan. dù có những phẩm chất đặc biệt, nhân vật vẫn là một con người bình thường, sống một cuộc sống như bao người đương thời khác, thực sự là con người, là đời sống với không khí của thời đại và hoàn cảnh của nó.

Hai cuốn tiểu thuyết “Mắt rừng” và “Phố núi” viết về đề tài “vì an ninh Tổ quốc và bình yên cuộc sống” tái hiện một cách sinh động cuộc chiến đấu chống các loại tội phạm của cán bộ chiến sĩ công an, kiểm lâm và những người chính trực bảo vệ rừng, bảo vệ môi trường và cuộc sống tốt đẹp của nhân dân các bản làng vùng cao. Nhà văn đã nêu bật được sự mưu trí sáng tạo, tinh thần đấu tranh không khoan nhượng với các thủ đoạn tinh vi, đầy mưu ma chước quỷ của những kẻ tiêu cực. Bộc lộ rõ sự hiểu biết tinh tế của nhà văn về nghiệp vụ công tác của ngành và cảm quan sinh thái.

“Mắt rừng” gặt hái được thành công bởi đã giải quyết được vấn đề chống lâm tặc ra sao để bảo vệ rừng hiệu quả. Nhà văn chỉ đích danh đối tượng lâm tặc là những người liều lĩnh, hám lợi hoặc túng bấn quá hóa làm liều. Lâm tặc lại chính là những người được giao nhiệm vụ kiểm lâm, nhưng biến chất, sa ngã, tiếp tay cho lâm tặc và trở thành lâm tặc. Đó còn là những cán bộ quan liêu, những người có lợi ích gắn liền với hoạt động buôn lậu gỗ, thậm chí có cả cán bộ kiểm lâm, từng khét tiếng chống lâm tặc ngầm câu kết với chúng để mưu cầu tư lợi.

“Phố núi” là cuốn tiểu thuyết viết về đề tài chống tội phạm ở một huyện miền núi. Chủ thể tham gia cuộc đấu tranh vạch trần sai phạm của một công ty sản xuất giấy là một ban thơ của Hội cựu chiến binh, trưởng ban với niềm yêu thơ tha thiết  cũng như tinh thần đấu tranh chống lại cái xấu cái ác vô cùng nhiệt huyết. Bằng những bài thơ về chủ đề phòng chống tội phạm môi trường, sự cương quyết, khẳng khái, ý chí kiên định của những cựu chiến binh kiêm nhà thơ vượt qua rất nhiều cạm bẫy, nguy nan đã chiến thắng kẻ ác, mưu mô, dùng tiền che lấp tội phạm của mình.

Các tác phẩm của nhà văn Hồ Thủy Giang có lối viết hiện đại, lối kể chuyện tự nhiên, dung dị, khả năng liên tưởng độc đáo và đa dạng về đề tài, bút pháp, đặc biệt là nghệ thuật tả cảnh, tả người, tả tâm lí nhân vật... tạo nên giọng điệu rất riêng. Ngôn ngữ nghệ thuật giàu có, đa dạng với xu hướng chủ đạo là điểm nhìn trần thuật. Câu văn trong nhiều tác phẩm kết hợp triết luận, trữ tình tự nhiên.

Ở nhà văn Hồ Thủy Giang, ý thức cá nhân trong cái tôi tác giả gắn liền với nhân sinh quan về con người, cuộc sống và thế giới xung quanh. Với ông, văn là người, là đời, viết văn là để thể hiện cái tôi của mình qua lăng kính cuộc đời thông qua các nhân vật, sự kiện, bối cảnh và hoàn cảnh lịch sử. Mỗi tình huống, chi tiết dù hư cấu vẫn phản ánh trung thực, khách quan thực trạng xã hội và mang tính nhân văn.

Nhà văn Hồ Thủy Giang không chỉ đã “truyền nghề” mà còn “truyền lửa”, tạo cảm hứng sáng tạo cho nhiều người. Bằng những kiến thức và kinh nghiệm của mình, năm 2016, ông mở lớp viết văn đầu tiên, trực tiếp truyền dạy cho 20 học viên những lí luận văn học cơ bản, phương pháp viết các thể loại truyện ngắn, tiểu thuyết, tản văn, phê bình, kịch bản phim. Đến nay, ông đã mở được 4 lớp học viết văn, nhiều học viên đã trưởng thành, được kết nạp vào Hội Văn học nghệ thuật tỉnh và khẳng định được khả năng sáng tạo của mình.

Các thể loại thơ, phê bình văn học, kịch bản điện ảnh của nhà văn cũng tạo dấu ấn sâu sắc trên văn đàn Thái Nguyên. Ở các thể loại này người đọc lại gặp một tâm thế khác, vừa chững chạc minh triết, vừa trong trẻo, bay bổng với ngôn từ linh diệu.

Cuộc đời nhà văn Hồ Thủy Giang là một tấm gương về sự rèn luyện và lao động cần mẫn, đam mê trên con đường sáng tạo. Phong cách giản dị, gần gũi, sự tài hoa trong những tác phẩm được nhiều người mến mộ, nể trọng. Ông là một nhà văn biết trân trọng nghề nghiệp, coi nghệ thuật là một hình thái lao động sáng tạo nghiêm túc. Những đặc điểm ấy về con người có ảnh hưởng lớn đến phong cách nghệ thuật của ông.

Số lượng tác phẩm văn học của nhà văn Hồ Thủy Giang đã để lại ấn tượng sâu đậm trong lòng bạn bè văn chương và độc giả. Vốn sống phong phú, trình độ hiểu biết sâu rộng, quá trình lao động nghệ thuật nghiêm túc, bền bỉ đã tạo nên những hạt ngọc sáng giấu mình trong từng tác phẩm và làm nên một tên tuổi được đông đảo bạn đọc trân quý.